کد مطلب:47714 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:84

گنجینه پرسمان » قرآن

آيا گناهان كبيره و گناهان صغيره، در قرآن آمده است؟ لطفاً اين گناهان را نام ببريد. آيا گناهان كبيره بخشوده ميشود؟

قرآن در آيات متعددي از گناهان، با توصيف و تقسيم بندي، ياد كرده است. در اين آيات، گناهان سنگينتر با وصف كبيره و گناهان ديگر ـ كه از نظر شدت و زشتي به دستة اول نميرسند ـ با اوصاف صغيره (كهف،49)، سيئة (نسأ،31)، و لَمَمْ ياد شدهاند. لَمَمْ به معناي كارهاي كوچك و بياهميت است كه در آية 32 سورة نجم آمده است: الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَغرَ الاْ ?ًِثْمِ وَالْفَوَ َحِشَ إِلآاللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ وَ َسِعُ الْمَغْفِرَة...; همانها كه از گناهان بزرگ و اعمال زشت دوري ميكنند، جز گناهان صغيره ]كه گاه به آن آلوده ميشوند[; آمرزش پروردگار تو گسترده است...

از اين آيه و آيات مشابه (مانند آية 31 نسأ) استفاده ميشود كه خداي متعال به كساني كه از گناهان كبيره دوري ميكنند، ولي گاه بر اثر لغزشهايي در دام گناهان صغيره گرفتار ميشوند، دربارة گناهان صغيرة آنها، وعدة گذشت و عفو داده است.(ر.ك: تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 3، ص 398ـ399، دارالكتب الاسلامية.)

گناهان كبيره، بر اساس روايات اهل بيت: گناهاني است كه در قرآن تنها به نهي از آنها اكتفا نشده، بلكه به دنبال ذكر آنها، تهديد به عذاب دوزخ نيز آمده است: در روايتي از امام صادقميخوانيم: الكبائر، التي اوجب الله ـ عزّوجل عليها النار(274 معماي قرآني، محمدحسين قاسمي، ص 75، نشر روح.) ; گناهان كبيره، گناهاني است كه خداوند مجازات آتش را براي آنها مقرّر داشته است. مضمون اين حديث از امام باقر و امام رضا8 روايت شده است.(همان، حديث 6608 و تفسير نورالثقلين، ذيل آيه.)

در روايات، تعداد كبائر گوناگون نقل شده است; در برخي تعداد آنها هفت و در برخي بيست و در برخي هفتاد و... آمده است(ر.ك: تفسير نمونه، ج 2، ص 399ـ400، ميزان الحكمه، باب 1374.)اين اختلافها به جهت درجهبندي گناهان كبيره(تفسير نمونه، همان.)و يا تأكيد بر برخي از آنها به تناسب مقتضاي حال مخاطبان است.

گذشته از تقسيمبنديهاي موجود بين گناهان در آيات و روايات، در تقسيمبندي ديگري، معناي نسبي، ارائه شده است، بدين معنا كه گناهان صغيره در شرايط خاص به گناهان كبيره تبديل ميشوند.

برخي از اين شرايط عبارتند از: اصرار بر گناه: در روايتي از امام صادقميخوانيم; لاصغيرة مع الاصرار(اصول كافي، ج 2، ص 288; تفسير نمونه، ج 3، ص 401.) ; هيچ گناهي با تكرار صغيره نيست. كوچك شمردن گناه: اميرمؤمنان علي: فرموده: سختترين گناه در نظر خداي سبحان گناهي است كه گنهكار آن را ناچيز انگارد. (اشدّ الذنوب عندالله سبحانه ذنب استهان به راكب)(ميزان الحكمه، حديث 6562.)

مسرّت و خوشحالي از گناه: از پيامبر اكرمنقل است كه فرموده: هر كس گناهي كند در حالي كه خندان باشد، در آتش وارد ميشود در حالي كه گريان است.(تفسير نمونه، ج 3، ص 402.)امام زينالعابدينفرمود: از شادماني به گناه بپرهيز; زيرا شاد شدن از گناه بدتر از ارتكاب آن است.(ميزان الحكمه، حديث 6570 / براي آگاهي بيشتر ر.ك: تفسير نمونه، ج 3، ص 401 و 402.)

ـ قرآن كريم از گناهان بسياري ياد كرده است كه شماري از آنها جزو گناهان كبيره است، مانند: شرك به خدا; يأس و نااميدي از رحمت خدا، قتل و جنايت، خوردن مال يتيم، رباخواري و...(ر.ك: نسأ / 12 و 33 و 48 و 93 و يوسف، 87 و آلعمران، 130، بقره، 276 و...)

بيان تفصيلي گناهان و نقل روايات مربوط، از مجال اين پاسخنامه فراتر است، از اين رو به نقل يك روايت در اين خصوص، بسنده كرده شما را به منابعي كه در اين باره تحرير شده است، ارجاع ميدهيم.

علامه مجلسي، به نقل از عيون اخبار الرضا7، روايتي از عبدالعظيم حسني از امام رضا7 از جدّ بزرگوارش امام صادقنقل ميكند كه شخصي به نام عمرو بصري بر امام صادقوارد ميشود و پس از عرض سلام و اداي احترام، خدمت آن حضرت مينشيند و به تلاوت اين آيه شريفه مشغول ميشود: وَ الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَغرَ الاْ ?ًِثْمِ وَ الْفَوَ َحِش;(شوري،37); سپس سكوت اختيار ميكند. امام فرمود: چرا سكوت كردي؟ عرض كرد: دوست دارم گناهان كبيره را از كتاب خدا بدانم! حضرت فرمود: بله; اي عمرو! بزرگترين گناهان كبيره، شرك به خداست، خداي تبارك و تعالي، ميفرمايد: إِنَّهُو مَن يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَغهُ النَّارُ وَمَا لِلظَّـَـلِمِينَ مِنْ أَنصَارٍ ;(مائده،72); به درستي كه هر كس به خدا شرك آورد، قطعاً خدا بهشت را بر او حرام ساخته و جايگاهش آتش است و براي ستمكاران ياوراني نيست. پس از آن نااميدي از رحمت خداست; چرا كه خداي عزّ و جّل ميفرمايد: لاَيَاْيْ ?‹َسُ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِلآالْقَوْمُ الْكَـَفِرُونَ ;(يوسف،87); ...و از رحمت خدا نوميد نباشيد; زيرا جز گروه كافران، كسي از رحمت خدا نوميد نميشود. و ]پس از آن[ ايمن دانستن خود از مكر ]و مجازات[ خدا; چرا كه خداوند ميفرمايد: فَلاَيَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلآالْقَوْمُ الْخَـَسِرُونَ ;(اعراف،99) آيا از مكر خدا خود را ايمن دانستيد؟ ]با آن كه[ جز مردم زيانكار ]كسي[ خود را از مكر خود ايمن نميداند.

و از جملة آنها عاق والدين است; چرا كه خداي عزّ و جّل عاق را جبار و شقي قرار داده است. ]خدا در آية 32 سورة مريم ميفرمايد: و مرا نسبت به مادرم نيكوكار كرده و زورگو و نافرمانم نگردانيده است.[

و كشتن انساني كه خدا آن را جايز نداسته مگر به حق; چرا كه خداي عزّ و جّل ميفرمايد: فَجَزَآؤُهُو جَهَنَّمُ خَـَـلِدًا فِيهَا...;(نسأ،93); و هر كس عمداً مؤمني را بكشد، كيفرش دوزخ است كه در آن ماندگار خواهد بود، و خدا بر او خشم ميگيرد و لعنتش ميكند و عذابي بزرگ برايش آماده ساخته است و نسبت ناروا به زنان شوهردار; چرا كه خداي ـ تبارك و تعالي ـ ميفرمايد: ...لُعِنُواْ فِي الدُّنْيَا وَ الاْ ?َخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ ;(نور،23) بيگمان كساني كه به زنان پاكدامن بيخبر ]از همه جا[ و با ايمان، نسبت زنا ميدهند، در دنيا و آخرت لعنت شدهاند، و براي آنها عذابي سخت خواهد بود.

و خوردن ظالمانة مال يتيم، به جهت گفته خداي عزّ و جّل: إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا ;(نسأ،10) در حقيقت كساني كه اموال يتيم را به ستم ميخورند، جز اين نيست كه آتشي در شكم خود فرو ميبرند و به زودي در آتش فروزان درآيند.

و فرار از جنگ; چرا كه خداي عزّ و جّل ميفرمايد: وَمَن يُوَلِّهِمْ يَوْمَغذٍ دُبُرَهُوَّ...;(انفال،16) و هر كه در آن هنگام ]جنگ[ به آنان پشت كند ـ مگر آن كه ]هدفش[ كنارهگيري براي نبردي ]مجدّد[ يا پيوستن به جمعي ]ديگر از همرزمانش[ باشد ـ قطعاً به خشم خدا گرفتار خواهد شد، و جايگاهش دوزخ است و چه بد سرانجامي است.

و رباخواري; چرا كه خداي عزّ و جّل، ميفرمايد: الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَوَاْ لاَيَقُومُونَ إِلآكَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَـَنُ مِنَ الْمَسِّ;(بقره،275); كساني كه ربا ميخورند، ]از گور[ برنميخيزند، مگر مانند برخاستن كسي كه شيطان بر اثر تماسّ، ديوانهاش كرده است... .

و سحر; زيرا خداوند عزّ و جّل ميفرمايد: وَ لَقَدْ عَلِمُواْ لَمَنِ اشْتَرَغهُ مَا لَهُو فِي الاْ ?َخِرَةِ مِنْ خَلَـَق;(بقره،102);...و مسلماً ميدانستند، هر كس خريدار اين گونه متاع باشد، در آخرت بهرهاي نخواهد داشت... .

و زنا; زيرا خداوند عزّ و جّل ميفرمايد: وَمَن يَفْعَلْ ذَ َلِكَ يَلْقَ أَثَامًا # يُضَـَعَفْ لَهُ الْعَذَابُ يَوْمَ الْقِيَـَمَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِي مُهَانًا # إِلآمَن تَاب;(فرقان،68ـ70);...و هر كس چنين كند ]مرتكب اين عمل زشت گردد[ مجازات سختي خواهد ديد. عذاب او در قيامت مضاعف ميگردد و هميشه با خوار در آن خواهد ماند، مگر كساني كه توبه كنند.

و قسمي كه او را در گناه فرو ببرد; چرا كه خداي عزّ و جّل ميفرمايد: إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَـَنِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلاً أُوْلَغكَ لاَخَلَـَقَ لَهُمْ فِي الاْ ?َخِرَة;(آلعمران،77); كساني كه پيمان الهي و سوگندهاي خود ]به نام مقدس او[ را به بهاي ناچيزي ميفروشند، آنها بهرهاي در آخرت نخواهند داشت.

و خيانت; خداي عزّ و جّل ميفرمايد: وَمَن يَغْلُلْ يَأْتِ بِمَا غَلَّ يَوْمَ الْقِيَـَمَة;(آلعمران،161); و هر كس خيانت كند، روز رستاخيز، آنچه را در آن خيانت كرده با خود ]به صحنة محشر[ ميآورد... .

نپرداختن زكات واجب; چرا كه خداي متعال ميفرمايد: فَتُكْوَيَ بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُم;(برائت،35);...و با آن صورتها و پهلوها و پشتهايشان را داغ ميكنند... .

و شهادت باطل و كتمان شهادت; چرا كه خداوند عزّ و جّل ميفرمايد: وَ الَّذِينَ لاَيَشْهَدُونَ الزُّور...; (فرقان،72); و كساني كه به باطل شهادت نميدهند... و وَمَن يَكْتُمْهَا فَإِنَّهُوَّ ءَاثِمٌ قَلْبُه;(بقره،283); و هر كس آن را كتمان كند، قلبش گنهكار است.

و شراب خواري; زيرا خداوند عزّ و جّل آن را برابر پرستش بتها قرار داده است. (مائده،90)

و ترك عمدي نماز; چرا كه رسول خدا6 فرمود: من ترك الصلاة متعمداً فقد بري من ذمّة الله وذمّة رسوله; هر كس نماز را عمداً ترك كند از ذمّه ]كنف عنايت[ خدا و رسولش خارج است. (و نيز سورة ماعون، 5 و مدثر، 39ـ42)

و عهد شكستن و قطع رحم; چرا كه خداوند عزّ و جّل ميفرمايد: أُوْلَغكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوَّءُ الدَّار;(رعد،25);...لعنت بر آنهاست و بدي ]و مجازات[ سراي آخرت.

پس عمرو از نزد امام خارج شد در حالي كه بلند گريه ميكرد و ميگفت: هلاك شد كسي كه به رأيش سخن ميگويد و در فضل و علم با شما منازعه ميكند.(بحارالانوار، ج 79، ص 6ـ8، حديث 7.)

برخي از منابعي كه در اين باره ميتوانيد به آنها رجوع كنيد:

ـ گناهان كبيره (2 جلد)، شهيد آيت الله دستغيب، دفتر نشر اسلامي وابسته به جامعة مدرسين.

ـ ارزشها و ضدارزشها در قرآن، ابوطالب تجليل، دفتر نشر اسلامي.

ـ اخلاق در قرآن، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران و...

اگر گنهكار از گناهان خويش توبة حقيقي كند و شرايط آن را به جاي آورده خداوند از گناهان او در ميگذرد كه خود فرموده است: يَـََّأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ تُوبُوَّاْ إِلَي اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا عَسَيَ رَبُّكُمْ أَن يُكَفِّرَ عَنكُمْ سَيِّ ?‹َاتِكُمْ وَ يُدْخِلَكُمْ جَنَّـَتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الاْ ?َنْهَـَر;(تحريم،8) اي كساني كه ايمان آوردهايد، توبه كنيد، توبة خالصي، اميد است با اين كار پروردگارتان گناهانتان را ببخشد و شما را در باغهايي از بهشت كه نهرها از زير درختانش جاري است، وارد كند...

اركان توبه در پنج چيز خلاصه ميشود:

ترك گناه، ندامت، تصميم بر ترك در آينده، جبران گذشته و استغفار.

از نظر قرآن كريم، شخص گناهكار، براي جبران نمودن كوتاهيهاي گذشته بايد (به دنبال توبه نمودن از گناه گذشته) در صدد اصلاح برآيد: فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُـلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ; (مائده، 39) امّا آن كس كه پس از ستم كردن، توبه و جبران نمايد، خداوند توبه او را ميپذيرد; زيرا خداوند آمرزنده و مهربان است. همچنين آيه 54 از سورة شريفة انعام در اين زمينه وارد شده است.( براي آگاهي از شرايط توبة كامل (كه عبارت است از: ندامت، عزم بر ترك گناه براي هميشه، جبران حقالله، جبران حقالناس، از بين بردن آثار گناه در وجود خود، عادت دادن نفس به عبادت) / ر.ك: ميزان الحكمة، باب التوبه / الدرالمنثور في التفسير بالمأثور، جلال الدين سيوطي، ذيل آيه 8 سوره تحريم / كنزالعمال، ج 3، ص 508 و ج 4، ص 202 و 273. )

توبة نصوح، توبة خالصي است كه براي هميشه انسان را از معصيت جدا كند و بازگشتي به گناه در آن نباشد.

خداوند در آيه هشتِ سوره تحريم ميفرمايد: يَأيّها الذين ءَامنوا توبوا إلي اللّه توبةً نصوحاً; اي كساني كه ايمان آوردهايد، به درگاه خدا توبهاي راستين كنيد.

برخي گفتهاند: توبه نصوح، توبهاي است كه اين چهار شرط را داشته باشد: 1. پش